Zostałem wydziedziczony – co to oznacza i co mogę zrobić?

Prowadząc sprawy spadkowe naszych klientów często spotykamy się z sytuacją, gdy ktoś został wydziedziczony. Może zdarzyć się tak, że po śmierci członka rodziny również Ty otrzymasz informację, że zostałeś wydziedziczony. Co  oznacza wydziedziczenie i co możesz wówczas zrobić?  – Odpowiadamy w poniższym artykule.

Wydziedziczenie – co to jest i jak zostaje się wydziedziczonym? Wydziedziczenie a testament negatywny.

W potocznym rozumieniu wydziedziczenie często jest mylone z tzw. testamentem negatywnym czyli wyłączeniem spadkobiercy od dziedziczenia. Na początku należy te dwie kategorie odróżnić.

Samo wyłączenie spadkobiercy ustawowego od dziedziczenia  – testament negatywny (np. pominięcie w testamencie czy samo wskazanie w testamencie, że np. mój syn po mnie nie dziedziczy) powoduje, że nie otrzymasz spadku. Nadal jednak, jeżeli jesteś zstępnym spadkobiercy, małżonkiem, rodzicem, który byłby powołany do spadku z ustawy, przysługuje Ci prawo do zachowku – czyli możesz pozwać spadkobierców o odpowiedni ułamek udziału spadkowego, który przypadłby Ci przy dziedziczeniu ustawowym (2/3 udziału spadkowego w wypadku trwałej niezdolności do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony do zachowku jest małoletni, a 1/2 udziału w pozostałych wypadkach).

Wydziedziczenie z kolei ma szerszy zakres niż testament negatywny, ponieważ pozbawia wydziedziczonych będących zstępnymi, małżonkiem albo rodzicami spadkodawcy wspomnianego prawa do zachowku. Oznacza to, że będąc skutecznie wydziedziczonym nie tylko nie otrzymasz nic ze spadku, ale także nie będziesz miał prawa do zachowku od pozostałych spadkobierców, którzy dziedziczą.

Skuteczne wydziedziczenie może nastąpić tylko poprzez oświadczenie spadkodawcy w testamencie i wyłącznie z przyczyn określonych w art. 1008 Kodeksu cywilnego takich jak:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Aby wydziedziczenie było skuteczne co najmniej jedna z powyższych  przyczyn musi istnieć w dacie sporządzenia testamentu, nie może zostać wybaczona, powinna jasno wynikać z treści testamentu (być odpowiednio opisana przez spadkodawcę).

Jakie działania możesz podjąć, gdy dowiedziałeś się, że zostałeś wydziedziczony? Jakimi sposobami możesz starać się przeciwdziałać negatywnym skutkom wydziedziczenia?

1) Pierwszy sposób – Sprawdź czy możesz podważyć cały testament

Jeśli już wiesz, że wydziedziczenie może być skutecznie dokonane tylko w testamencie, pierwszym naturalnym rozwiązaniem jest podważenie ważności testamentu. Nieważny testament powoduje automatycznie nieważność wydziedziczenia i jeżeli uda Ci się podważyć testament tym samym podważysz wydziedziczenie.

Kiedy testament jest nieważny? To już temat na inny artykuł, natomiast krótko można wspomnieć, że nieważny będzie testament przede wszystkim, który:

• nie spełnia wymogów formalnych danej formy testamentu – np. testament własnoręczny, który nie został sporządzony własnoręcznie przez spadkobiercę lub testament ustny, gdy nie ma podstaw do jego sporządzenia lub gdy brak jest wymaganej liczby świadków.

Dodatkowo art. 945 Kodeksu cywilnego stanowi, że testament jest również nieważny jeżeli został sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
• pod wpływem groźby.

Jak możesz podważać testament?

Przykładowo najczęściej testament kwestionuje się na etapie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

Pamiętaj – nie możesz podważyć testamentu przed notariuszem – podważenie testamentu następuje poprzez podniesienie zarzutu nieważności testamentu w sprawie sądowej.

2) Drugi sposób – wykaż, że samo wydziedziczenie jest nieważne, gdyż nie spełnia wymogów formalnych

Z punktu I wiesz już jakie wymogi formalne musi mieć skuteczne wydziedziczenie i z jakich wyłącznych powodów wskazanych w Kodeksie cywilnym może nastąpić. Pod tym kątem przeanalizuj testament.

• Sprawdź czy powody wydziedziczenia znajdują się w treści testamentu – być może spadkodawca nie wskazał w testamencie żadnej przyczyny wydziedziczenia.
• Jeśli spadkodawca opisał powody wydziedziczenia w treści testamentu, sprawdź czy podane przez niego powody są tymi, które dopuszcza Kodeks cywilny – może być tak, że spadkodawca jako przyczyny wydziedziczenia wskazał inne zachowania uprawnionego do zachowku, albo też podał przyczynę bardzo ogólną, z której nie da się odszyfrować przyczyny wydziedziczenia

W powyższych wypadkach wydziedziczenie jest nieważne.

Nieważność wydziedziczenia możesz wykazywać w toku sprawy o zachowek – nieważność wydziedziczenia będzie wówczas jedną z przesłanek uwzględnienia powództwa o zapłatę zachowku.

3) Trzeci sposób – wykaż, że podane przez spadkodawcę przyczyny wydziedziczenia są nieprawdziwe

Nawet jeśli spadkodawca dopełnił wymogów formalnych wydziedziczenia i prawidłowo określił w testamencie postanowienie o wydziedziczeniu podając poprawnie sformułowane przyczyny, może okazać się, że podane przyczyny są nieprawdziwe.

Z praktyki naszej Kancelarii wynika, iż jest to dość częsta sytuacja. Jeżeli zamierzasz w ten sposób podważyć wydziedziczenie, musisz przed sądem udowodnić nieprawdziwość przyczyn wskazanych w testamencie. Możesz to zrobić korzystając z wszelkich dostępnych dowodów – przesłuchując świadków, powołując się na fotografie, korespondencję ze spadkodawcą itp.

Im bardziej przekonywujące dowody tym większa szansa, że wynik postępowania będzie dla Ciebie korzystny. Podważać wydziedziczenie poprzez kwestionowanie prawdziwości przyczyn wydziedziczenia możesz w postępowaniu o zapłatę zachowku.

4) Czwarty sposób – wykaż, że doszło do przebaczenia przez spadkodawcę

Jeśli wydziedziczenie w testamencie spełnia wszystkie wymogi formalne, a dodatkowo podwody wydziedziczenia są prawdziwe, pozostaje Ci jeszcze jeden sposób podważenia wydziedziczenia – możesz udowodnić, że spadkodawca przebaczył Ci określone zachowania skutkujące wydziedziczeniem i tym samym nie chował już więcej do Ciebie urazy.

Zgodnie z przepisami przebaczenie charakteryzuje się następującymi cechami:

• spadkodawca przebaczając Ci nie musi mieć pełnej zdolności do czynności prawnych, żeby skutecznie przebaczyć (czyli może być np. częściowo ubezwłasnowolniony, albo działać z ograniczoną świadomością ze względu na zażywane leki, czy zaawansowaną chorobę).
• Przebaczenie musi być jednak dokonane z dostatecznym rozeznaniem – po stronie spadkodawcy musi istnieć pewna świadomość tego co robi, ale nie musi być ona tak pełna jak np. przy sporządzaniu testamentu.
• Przebaczenie nie musi być w żadnej określonej formie – nie ma konieczności np. spisywania oświadczenia ani udawania się do notariusza, wystarczy każde zachowanie świadczące o tym, że doszło do przebaczenia – np. gdy doszło do znacznej poprawy zerwanej wcześniej relacji rodzinnej ze spadkodawcą.

Jeżeli spadkodawca przebaczył Ci określone zachowanie, to nie może ono już stanowić podstawy do wydziedziczenia, co możesz wykazywać podobnie jak we wcześniejszych przypadkach – w postępowaniu o zapłatę zachowku.

5) Piąty i ostatni sposób – nie musisz wcale kwestionować wydziedziczenia – możesz wystąpić o wyższy zachowek w imieniu małoletnich dzieci

Nie jest wykluczone, że kwestionowanie wydziedziczenia wcale nie będzie opłacalne, a to dlatego, że dzieciom wydziedziczonego należy się zachowek (dotyczy to również wnuków i dalszych zstępnych).

Co istotne, jeżeli Twoje dzieci w momencie śmierci spadkodawcy, który Cię wydziedziczył, były małoletnie mają prawo żądać wyższego zachowkuniż ten, który Ty mógłbyś otrzymać. Małoletniemu bowiem przysługuje zachowek w wysokości 2/3 udziału spadkowego jaki przypadłby mu w dziedziczeniu ustawowym, podczas gdy Tobie prawdopodobnie przysługiwałby w wysokości 1/2.

Rozważ zatem czy nie lepiej wystąpić o zapłatę wyższego zachowku w imieniu dzieci, zamiast podważać wydziedziczenie Cię przez spadkodawcę. Możesz w ten sposób uniknąć trudności związanych z podważaniem skuteczności wydziedziczenia, a dodatkowo uzyskać dla swoich dzieci wyższy zachowek.

Pamiętaj jednak przy tym, iż uzyskany w taki sposób zachowek będzie majątkiem formalnie należącym do Twoich dzieci, a Ty jako opiekun prawny, będziesz mógł tylko w ograniczony sposób nim dysponować.

Podsumowanie

Jak widać informacja o wydziedziczeniu nie powoduje, że jesteś automatycznie na straconej pozycji. Prawo daje Ci szereg możliwości podważania skuteczności całego testamentu jak i samego wydziedziczenia, które może być formalnie wadliwe. Również przyczyny wydziedziczenia mogą być nieprawdziwe albo nieaktualne wskutek przebaczenia spadkodawcy. Możesz wówczas kwestionować wydziedziczenie i dochodzić zapłaty zachowku od spadkobierców w odpowiednim postępowaniu sądowym. Jeśli jednak posiadałeś małoletnie dzieci w momencie śmierci spadkobiercy, który Cię wydziedziczył, możesz zrezygnować z podważania wydziedziczenia i wystąpić o wyższy zachowek na rzecz małoletnich dzieci. Sposób jaki wybierzesz, by realizować Twój interes zależy od Ciebie, a niewątpliwym atutem będzie pomoc doświadczonego prawnika zarówno na etapie podjęcia decyzji co dalszych kroków jak również na etapie sprawy sądowej.

Zapraszamy do śledzenia naszego profilu w serwisie Facebook